O Jake Bowers del duma le romane aktricasa i Alina Șerban pal lako rolo ando nevo filmo le kampaniako Barikane Roma.
Si varesave filmurja savengo impakto si but zoralo, savengo mesadžo si kadja klaro, kadalake i maj lačhi buti kaj šaj kerel lan jekh filmosko direktoro vaj jekh aktrica si te den pakiv pal leste thaj te adžukeren pes kaj varesavi andar leski magia si te ovel dini mai dur. Jekh nevo xarnofilmo kerdo katar o spanikano romano filmosko direktoro o Pablo Vega thaj i rumunikani romani aktrica, i Alina Șerban ljas inspiracia andar o palutno kotor le filmosko „O Baro Diktatoro” andar o berš 1940, kerdo katar o Charlie Chaplin thaj dine leske romani interpretacia. O rezultato si jekh kampaniako filmo kaj anel zorali emocia thaj mangel te kerel buten andar e 12 milionurja roma andar i Evropa te phenen barikanes pengi etnia ande maj but nacionalo manušenge ginavimata kaj keren pen ando 2022.
O Chaplin sas putardo peske familiasa pal peski romani origina, ama sar but andar amende, si šajpe te mangljas te garavel lan (dikhen E Romane Korina le maj bare Imaginake katar o Hollywood). Na vi i Alina Șerban. I romani aktrica andar i Rumunia, savi si lan 34 berša, barjardjas peski kariera didndos pes dab ando rasismo thaj andi xoli. Ando 2019, voj liljas o prizo Tajsa katar o ERIAC vaš o prindžaripe lake bare kontribuciako ko romano kulturalo barvalipe. Andi vrjama so kerel peske preparacia te anel pi scena o angluno biografiko teatro ramosardo katar jekh romani džuvli ko Nacionalo Teatro andar o Bukurešti, i Alina kerdjas peske vrjama te del duma pal e Barikane Roma.
Pučlem le Alinan Șerban soske sas vašno andar late te thol dumo ki kampania Barikane Roma Slobodo Evropa. „Sar romani aktivistka semas i angluni ando romano teatro andar i Rumunia thaj vi thodem miri familia andi dar soske sikavdem man publikanes”, phenel i Șerban. „Ando 2009 na sas mišto te oves rom publikanes, avindos andi kadi kampania si vareso pal soste si te dav suporto savrjama.”
Sar but manuša kaj maren pen vaš o sajekhipe, i Șerban dikhljasas le Chaplinesko khelipe kodo kaj sas anavjardo „o maj zoralo vakjaripe kaj sas dajekhvar”. Voj phenel: „Faljas mange jekh mesadžo kadja lačho te des duma zorales kontra i xoli. Našti te phenav sode vašno sas kodola mesadžurja kontra i xoli ande kodi vrjama. Khonik našti te penel sar sas te kerel pes kodo momento ande kodi vrjama.”
„Pučav man soske na dinjam avri kado mesadžo dži akana. Treban amenge kasave mesadžurja thaj kampanie. E romane paramisja trebal te pheren o publikano than! Ande amaro palutnipe, si amen šela beršenge pherde xoli. Na-i amen dosta vrjama ni ande jekh sasto dživipe te nakhas opral kadala kampanie.”
„O Baro Diktatoro” sas dino avri ando berš 1940 kana e čače rigake diktatorja sas ki zor ande but Evropake thema. O filmo kerelas ironia pal o Hitler, ama i kampania Barikane Roma si lan jekh cilo kaj šaj aresel pes maj phares – o ladžavo thaj i dar kaj na mekel buten andar e 12 milionurja roma andar i Evropa te deklarin putardes pengi etnia. O bidikhipe gelel ke maj cira thaj maj bilačhe publikane servisurja save treban amare komunitetan te vazdel pes.
Ande kado berš, but kampanie kaj ginen le manušen kaj na kerde pen, ande savende si registrisarde kadala socialo statistike, si te astaren pen palem andi sasti Evropa. Kana but andar amende samas sikavde te garavas amaro identiteto thaj te ladžas lestar, pučlem i Alina Șerban sostar trebal e roma te deklarin kon sam ame? So si te las ame andar kado? Voj penel: O dživipe si but xarno. Jekhvar so zumavdjan te bisteres kon san thaj te bisteres tire korina, o barvalipe kaj avel andar tiro rat thaj tiri kultura džal sar kana čhindjan vareso andar tiro mas thaj andar tiro rat.”
Voj maj phendja: „Hatjarav mišto kana kasave but roma len sama pe penge familie thaj dikhen te na sikaven len romanes thaj zumavindos te integrisaren pen dikhen te keren pen maj parne. Me na manglem te sikavav man romni soske hatjardem kasavo zoralo dinipe rigate thaj jekh kasavi bari dukh. Kerel man bilošali kana dikhav ke vi avdives mire nepote nakhen andar i dar ki škola. Ama boldav man karing e manuša kaj šaj te den duma čačimasa pal lengo identiteto, soske kadaja buti šaj te anel čačimaste jekh paruvipe vaš e čhave lenge čhavenge.”
„Čačimaste zorjarav savore romen te džanen ke so sam ame na-i vareso bilačhes. Sam maj anglal manuša, amare lačhe thaj bilačhe rigenca. Kado si so dinjas amen o universo, kado globalo identiteto si so kerel amen te ovas uniko ande amaro modo. Na trebalas te garavas kadaja buti. Trebalas te phenas kadaja buti specialo le ternenge, ke lengi morthi na-i vareso kaj te kerel tut bilošalo, ama si vareso pal saveste trebal te das pakiv”, phenel i Șerban.
Jekh andar e maj zoale tehnike le filmoske si kodoja ke lel samate pozitivno butja savenca phenel kon si e roma de sar te phenel kon na sam. Ando filmo, i Șerban anel amenge andi godi ke ame, e roma sam familia, pačja, zor, bidarako, kultura, kris, pakiv, slobodipe thaj kamipe. Pučlem i Șerban save personalo phandimata si lan ke savore kadala alava. Voj godisarel sigo pal peski daj.
„Ande miro dživipe, sa kadala alava sas i baza katar so sem me, katar miro drom. Miri daj si i maj bidaraki thaj zorali džuvli. Vi ande maj phare momenturja, voj mardjas pes maj dur vaš o čačipe, soske sas lan i pakiv ke ande jekh dives si te dživas andi pačja.Voj si kamipe. Me, ande palutne 13 berša, sas te thav man kontra but butja te šaj te phenav e paramisja le romenge. Ama o mangipe te šaj te anav paruvipe kerdjas man te džav maj dur. I dud andar e jakha le manušenge save šunde mire paramisja vaj lile vareso andar lende anel jekh efekto kaj kerel man te džav maj dur.”
O Baro Diktatoro sas jekh baro sukceso, ama i kariera le Chaplineski sas dukhavdi maj palal andar leski birealno politika. Ande jekh vrjama kana e maj but manuša roden o khelipe toke te bisteren, save riskurja dikhel voj kana anel i politika andi buti?
„Kana dikhas jekhe klaro viziasa, sa si politika”, phenel i Șerban. „Saki paramisi, vi kodola kaj keren amen te lošas, si politikane, ama na si bikinde kadja. Si mange pharo te kerav buti bi te dikhav mire manušen ekzotično, ama puterdjav sar luludi toke kana sem čači. Pakjav ke e paramisja šaj te paruven i lumja. Von šaj te daraven le manušen, ama ando realiteto si toke manuša kaj dikhen jekh averesko manušipe. Toke varesave manuša aresen te phenen paramisja, varesave mujenca thaj alavenca. Sa si politika. Me zumavav toke te sikavav normalo o manušipe le romengo thaj te kerav kadja kaj o rasismo that o dilino ekzotismo te na maj oven vareso mišto”.
Thaj so patjal voj ke phenelas o Chaplin pal e Barikane Roma? Kerel pauza te del pes godi. „ Sas te ovav but nervozo te sas dajekhdata o Charlie Chaplin andi sala kana me khelav. Pakjav ke sas te ovel les jekh lačhi opinia. Pakjav ke sas te ovel les i dumukh vazdini thaj sas te phenel „Opre Roma!” Kodo sas te ovel but mišto!” Thaj so patjal voj ke šaj te anel o filmo thaj i sasti kampania?
„Adžukerav te resel ke sar maj but ile, te ovel amen amare jakha thaj ile putarde vaš e manuša kaj si pašal amende”, phenel i Șerban. „Našti te keren pes kampanie kontra o rasismo thaj te na das amen godi pal i maj bari thaj maj diskriminisardi minoriteta andar i Evropa. Na trebalas te maj ačhjol xoli kaj te ovel inke normalo.”
Maj phenel voj: Vi kana jekh korkoro manuš dikhel kado video thaj lel peske cira vrjama te godisarel anglal te phenel jekh sigo krisinipe, atoska aresljam kaj kamnjam!”
