Palal o Helios Fernández Garcés
„Ande pesko filmo O Baro Diktatoro kerdo ando 1940 katar jekh rom anavjardo Charlie Chaplin bičhaldjas jekh mesadžo kamimasko kontra i xoli”. Kadale alavenca o rom kaj kerdjas thaj ramosardjas o filmo, o Pablo Vega anel anglal amende o xarnofilmo Barikane Roma, savesko angluno sikavipe si te ovel ando 25to januari 2022, vaš o internacionalo publiko. Vaš o Vega, i esenca katar o Romanipe, o vašno ilo katar i universalo romani identiteta si o kamipe. Andar kado, te ačhjol pakivalo kadale kulturalo realitetake, o mesadžo katar e Barikane Roma si, sar lesko direktoro phenel, kerdo andar o ilo. Kadaja buti si kotor andar i Kampania Barikane Roma Slobodo Evropa, savi kamel „te vazdel e glasurja le Evropake bisterde naciake”: i Romani nacia.
Džutimasa vaš i produkcia katar le Evropako Romano Instituto vaš Arte thaj Kultura – ERIAC, jekh institucia kaj na mekel pes thaj del vast maj dur i romani avantgarda thaj kodolen kaj keren šukar buti, o Pablo Vega mangel te anel pakiv pal le phralimasko thaj khetanimasko spirito meklo katar o Chaplin le saste lumjake ande pesko but džanglo vakjaripe andar „O Baro Diktatoro”, ande saveste lelas opral pireste e fascisto mangimata le Hitlereske. Ama e Barikane Roma na-i jekh kopia katar „O Baro Diktatoro”, ni na kamel te ovel, ama maj sigo si jekh pakiv dini pal o anav le Chaplinesko kaj si sar jekh mesadžo.
Soske o Charlie Chaplin?
Pal sar dikhel o Pablo Vega, o aktivismo kerdo vaš o mangipe le romenge čačimatengo trebal te lel samate duj riga reflekciake kaj si len sajekh impakto. I angluni rig trebal te bazisarel pes pi phari buti te peraven pes e klišeurja thaj e stereotipurja angal jekh madžoritarno societeta savi bangjardjas i imagina le romengi. I dujto rig, trebal te koncentrisarel pes pi edukacia thaj te kerel i komuniteta te reflektisarel korkoro. O čačipe si ke but roma thaj gadže na džanen ke o Chaplin sas les romane korina, jekh buti kaj leski familia mardjas pes te inkerel te na bisterel pes. Šaj te dikhel pes sar jekh paradokso thaj sar jekh kontradikcia te sikaves jekh historikani figura kaj na mekljas pesko romano identiteto te ovel dikhlo kana sas dživdo thaj te ovel lilo sar simbolo katar o barikanipe le romengo. Ama vaš o autoro katar e Barikane Roma, o dživipe le Chaplinesko sikavel kaj, ande pesko ilo, vov hatjardjas savrjama ke trebal te thol pes ando than kodolengo kaj si dine rigate. Thaj kadalake o Chaplin šaj areselas ke savore manuša. Vov asanilo katar o Hitler soske vov sas jekh lačhi thaj reprezentativo figura vaš savore manuša kaj phageren e klišeurja.
Sa kadalenca, o Charlie Chaplin na-i o vašno protagonisto katar o xarnofilmo. Andi vrjama so o romano dansatoro, koregrafo thaj aktoro, o Tony Gabarri khelel sar o Chaplin savo, andar jekh metaforično devel, sikavel peski romani identiteta sar ande jekh suno thaj khelindos, i Alina Serban del glaso le vakjarimaske thaj sikavel o digniteto jekhe saste naciako. O digniteto si vareso džuvlikano, phenel o Pablo Vega. Thaj ande amari nacia, i džuvlikani rig si i rig le zoraki. Kadalake, o maripe anglal e šela berša persekuciake thaj opresiake avel andar o vast le romane džuvljengo, save si len jekh specialo barikano than maškar e roma. Vaš o Vega, sas but vašno kaj kado vakjaripe, kerdo džutimasa katar o romano muzikologo thaj roditori, o Gonzalo Peña, te ovel reprezentisardo katar jekh romani džuvli thaj kon sas te ovel maj lačhi de sar i aktrica kaj liljas prizurja, direktorka thaj ramosarni, sar si i Alina Serban.
Jekh biamalikani lumja thaj le dignitetaki zor
O Tony Gabarri, taime thaj karakterizisardo sar o Chaplin, inkljol ande varesave momenturja le xarnefilmoske, phanglo ande jekh sinjo balono, o balono le lumjako kaj astarel le romen thaj kaj na mekel len te džan maj dur. Kadaja imagina sikavel o realiteto le persekuciako. O simbolo le gonesko kaj si paš o aktoro sikavel o realiteto katar i ancestralo diaspora sar reprezentacia jekhe manušimaski bi granicengo. E Barikane Roma putarel pes pe jekh scena kaj si lan teatroski inspiracia thaj thol andre garavdes e kulore le romane flagoske: sinjo, lolo thaj zeleno. Si jekh simbolično manifesto ande saveste o romano manušipe si reprezentisardo ande jekh metoforično modo thaj moderno. Kadaja sas i intencia le Pabloski Vega, savo alosardjas jekh avangardako dikhipe te šaj sikavel savore manušenge jekh kamli prezentacia pal i historia thaj e valore le romenge.
Vi kadja, o autoro na mangel kaj kado xarnofilmo te ovel jekh mesadžo toke karing e roma. Si čačes ke i angluni intencia si te akharel ko khetanipe savore romen opral i phuv. „Trebal te ovas khetanes, bi ververimatengo”, phenel vov. „ I kampania Barikane Roma del duma pal kado. Kothe phenel pes te na garavas kon sam. Bezehasa, inke si amen jekh bari dar te na ovas dine rigate. Kadalake, kadaja buti mangel amari zor thaj amaro barikanipe anglal soste sam”. Sikavindos o romano barikanipe, sa kadja, hatjarel pes ke trebal te mangas katar e institucie te prindžaren le romen sar Evropake manuša saste čačimatenca, save thode dumo ko vazdipe le kontinentosko. Čačimasa, i Evropuni identiteta našti te ovel hatjardi bi le romane manušengo. Kadaja buti, kerdi phares thaj implikaciasa katar but manuša biinteresuime si jekh pakiv andi le romenge. O suno le autorosko thaj savorengo kaj thode dumo si kaj kado filmo te aresel jekh viralo fenomeno, jekh himno. „Si sa kadja jekh baro oprotuniteto vaš amare phenja thaj phrala kaj na-i roma te dikhen amen”, phenel vov. Barikane Roma trebal te anel kontribucia ko khetanipe, vi andar i lumja le artaki, thaj o maj baro lošalipe si te aresel ke maj but manuša. O pharipe kaj gelde les e roma trebal leske kado.
