Palal o Helios Fernández Garcés
O xarnofilmo Barikane Roma kerdo katar o Pablo Vega le romane aktorurjenca thaj artisturjenca i Alina Serban thaj o Tony Gabarri, si te ovel dino avri ando 25 januari 2022, sar kotor andar i kampania Barikane Roma Slobodo Evropa. I produkcia si kerdi pe baza jekhe vakjarimaski thodo ando filmo O Baro Diktatoro kerdo katar o baro manuš Charlie Chaplin. Kado na-i toke jekh xarnofilmo kaj lošaljarel tut savesko bičhalipe karing o Charlie Chaplin si jekh spontano mangipe. I fundamentalo intencia katar e Barikane Roma si, kadja sar phenel o muzikologo thaj o roditori romano Gonzalo Peña, „ te keras apelo ko romano barikanipe thaj te mobilizisaras amare manušen“. O Peña si responsabilo khetanes le Pablosa Vega vaš o vakjaripe savo, anindos andi godi kodo kaj sas phendo katar o Chaplin ando 1940, sikavel o vašno drom le produkciako.
Jekh vašno kotor andar o biliben samate katar e institucie thaj i marginalizacia le romane manušengi ande thema le akanutne Evropake si phanglo ko fakto ke, vi kana e roma si prezento po kontinento vi maj anglal te aresen aver nacie ke lengi moderno forma, na-i amen amen oficialo date pal o numero le romengo andi Evropa. E anonimo manušenge ginavimata kaj e manuša andar komuniteta registrisaren pen korkoro si jekh vašno instrumento vaš o zorjaripe thaj vaš o politikano maripe. Bezehasa, e šela berša opresiake ande jekh but bilačho efekto ando godisaripe thaj o phiravipe le romane komunitetengo thaj but roma sas thode andi situacia te garaven pengi identiteta te šaj te dživen thaj te dikhen penge familien.
“Ame ačhjas barikane pal soste sam”
Barikane Roma si pal o zumavipe te sastjaras, savore thaj vaš i arata, e andrutne dukhavimata kaj i persekucia mekljas ando khetano spirito savore amare manušengo. Kadalake, kado xarnofilmo kerel apelo ki internacionalo romani komuniteta: „ Ame sam Sinturja, Kaldarašja, Kale, Manoush, Xoraxane, Lovarja, Gurbeti, Gitano, Romanichal“, astarel le zorako vakjaripe phendo katar i Alina Serban.
I vašno ideja del anglal o trebaipen te respektisarel pes thaj te del pes pakiv pal o andrutno diversiteto le romane manušengo bi te aresas te phageras amen ande kotora, save sas artificialo dine amenge avrjal. „Te šaj kerav kadaja buti, manglem te koncentrisarav man pe vašno valore kaj xulaven len savore roma opral i phuv, adžukerindo ke savore roma si te prindžaren pen, šaj te hatjaren pen barikane thaj khonik, nijekhdata, na trebala te maj garavel pesko identiteto“, phenel o Gonzalo Peña. Kadalake, kado xarnofilmo si les duj cilurja. Opre jekh rig, kerel apelo ko andrutno respekto jekhe transnacionalo naciako savi, pašal e šela beršenge opresiake, si inke dživdi thaj zorali. Ande aver rig, mangel te mobilizisarel o personalo kamipe kadja sar i romani populacia te ovel politikanes prezento ando ginavipe le manušengo savo si kerdo, andi saki dekada, katar le Evropake thema te arakhen avri e demografikane date.
Na-i te ovel pačja bi džusticiako
Dur katar e purane thaj e nange definicie, e valore le romenge den anglal e universalo ideje le džusticiake, pačjake thaj zorake. I internacionalo komuniteta le romengi šaj te ovel barikani ke si kotor andar jekh manušikani familia kaj na zumavdjas nijekh data te thol pes kontra aver nacie vaj te kolonizisarel dajekh nacia vaj te astaren imperialisto bare marimata. Vi kadja: „ ande amari lungo historia, inkerdjam kolin le maj phare bičačimatenge. Sas amenge thode žanžira ke vasta thaj ke pire. Samas sklavurja, marde, mudarde thaj persekutisarde”. E Barikane Roma na anel andi godi kadala dukhavne historikane realiteturja te kerel le romen viktime, ama deklarisarel peski intencia te na ačhjol taime thaj te mangel maj dur čačipe le dignitetasa kaj trebal. Bezexasa, le persekuciake metode karing e roma na-i jekh fenomeno andar o puranipe. Vaš sa kadala motivurja, si musaj te lel pes samate ke kadaja komuniteta šaj te ovel jekh pačjaki nacia thaj na-i jekh nacia kaj kamel te inkerel ande peste maj dur taime e bilačhe phiravimata.
E Barikane Roma inkerel andre bare informacie pal i arta thaj i kultura le romengi andar i Evropa. Manuša dudale sar i Esma Redžepova, i Carmen Amaya vaj o Mateo Maximoff maškar but aver, kaj sikaven so ačhilo avri katar e dominanto oficialo ramosarimata pal i verver romani identiteta, si anavjarde sar kamle simbolurja le romane barikanimaske. Lengo kuradžo, i bidar thaj o kreativiteto ando arakhipe le romane čačimatego si o gido kaj kerel o barikanipe jekhe naciako, savi vi kana na-i lan jekh them, si inke ande pirende. Thaj kadaja žanžir kamimaski, respektoski thaj khetanimaski si o ilo le Romane Zorako, mukli amenge palpale katar amare purane phure šela beršenca anglal. Te hatjares kado barikanipe, te des les maj dur thaj te na mekes tut si i maj tikni buti kaj e akanutne generacie treban te den palpale sar respekto amare purane phurenge, kaj bi lenge determinaciako thaj bi lenge vazdimasa, e romane manuša na sas te oven maj dur pi phuv.
